مهاجرت نخبگان

مهاجرت نخبگان | سید رضا صالحی امیری- زهرا خدایی

بر اساس گزارش بین المللی مهاجرت، در سال 2000 بیش از صد و هفتاد میلیون مهاجر در سطح جهان وجود داشته و جمعیت مهاجران در سال 2020 به بیش از دویست و هشتاد میلیون نفر رسیده است. وقتی امید به بازگشت مهاجران وجود دارد، مهاجرت به معنای گردش نخبگان است و برای کشور مهاجر فرست فرصت تلقی می شود، اما وقتی امید به بازگشت آن ها وجود ندارد، مهاجرت فرار نخبگان به حساب می آید و تهدید خواهد بود.

آمار صندوق بین المللی پول در سال 2009 نشان می دهد که در زمینهٔ مهاجرت نخبگان، در میان نود و یک کشور درحال توسعهٔ جهان، ایران در مقام نخست قرار دارد. در این گزارش، بیکاری، سطح پایین درآمد استادان و نخبگان، نارسایی های مالی و اداری، کمبود امکانات تخصصی ـ علمی و بی ثباتی سیاسی و اجتماعی در ایران از جمله دلایل مهاجرت ایرانیان دانسته شده و آن ها مهم ترین دلایل قرار گرفتن ایران در رتبهٔ اول مهاجرت در سطح جهانی قلمداد شده اند.

طی شش دههٔ اخیر، موج مهاجرت با انگیزه های متفاوتی جریان داشته؛ از تحصیل و کسب دانش در دنیای پیشرفته و با ثبات در دههٔ پنجاه گرفته تا وقوع انقلاب و جنگ و ناامنی ناشی از این دو در دههٔ شصت، از ضرورت کادر سازی برای بازسازی کشور و همزمان گسترش تنش های سیاسی و اجتماعی داخلی از سوی جنبش های اجتماعی در دههٔ هفتاد تا مهاجرت مغزها و جذب گستردهٔ دانشجویان توسط مراکز علمی و دانشگاهی جهان و نیز تنش های پس از انتخابات 1388 در دههٔ هشتاد؛ از افزایش بی رویهٔ فقر، بیکاری، حاشیه نشینی، تورم در دههٔ نود تا وقوع شورش های گستردهٔ اجتماعی در آغاز قرن جدید که به موج جدیدی از مهاجرت زنان، جوانان، دانشجویان و نخبگان منجر شده است.

نتایج پیمایش رصد خانهٔ مهاجرت ایران در بهار و تابستان ۱۴۰۱ نشان می دهد شیوهٔ حکمرانی و مملکت داری، بی ثباتی اقتصادی و فساد نهادینه شده در کشور، تحریم، نوسان قیمت ارز، تورم و شرایط اقتصادی از مهم ترین دلایل مهاجرت در ایران کنونی است. طبق این پیمایش، بیش از شصت درصد همهٔ گروه های حاضر در نظرسنجی این مؤسسه، غیر از گروه پزشکان و پرستاران، تمایل زیاد و خیلی زیاد به مهاجرت دارند. این میل در میان کارکنان، مدیران میانی و همچنین کارآفرینان و مدیران ارشد در حدود هفتاد درصد است.

در این کتاب، تلاش شده است عوامل و علل منجر به خروج نخبگان علمی، ورزشی، هنری، اقتصادی، حوزه های فناوری و پزشکی از کشور شناسایی و اولویت بندی شوند و نیز سیاست ها و راهکارهایی برای جلوگیری از پدیدهٔ مهاجرت نخبگان ارائه شود.